Универзитет  „ Св. Кирил и Методиj ”

Фармацефтски факултет

Скопjе

СЕМИНАРСКИ  

по

Ботаника

на тема

Градба на клеточен sид

Изработили:

Мартина Пенкова

Селвер Хоца

СОДРЖИНА:

1.

Морфологиjа на клеточниот sид.

2.

Пори.

3.

Хемски состав на клеточниот sид.

4.

Микроскопска и субмикроскопска структура.

5.

Плазмодесми.

6.

Промени во хемскиот состав на клеточниот sид.

­лигнизиранье

­суберинизациjа (оплутнуванье)

­кутинизациjа

­минерализиранье

­ослузнуванье

                                               Клеточен sид (клеточна обвивка)

Растителната клетка, за разлика од животинската, на своjата површина има цврста 

обвивка, што jа обвива од сите страни. Клетката, независно од тоа дали е самостоjна или 

2

заедно со други клетки е заштитена сосопствен sид. Овоj клеточен sид или обвивка се 
образува како продукт на животната активност на протопластот со коj останува траjно 
поврзана. Само во ретки случаи клеточниот sид не се изградува, а таквите клетки остануваат 
голи и навидум слузести, Тоа се половите клетки, слузестите габи и некои други претставни-ци 
на попростите габи.

Клеточниот sид претставува здрава и цврста обвивка на растителниот протопласт. Таа е 

до таа мера здрава и цврста што дури и по изумираньето на протопластот останува присутна. 
Клеточниот sид го регулира предаването на материите од клетка во клетка, како и нивното 
навлегуванье во внатрешно-ста на протопластот. Исто така, таа претставува механичка 
заштита од фи-зички влиjаниjа.

Клеточниот sид може да се окарактеризира како непротоплазматична компонента на 

клетката коjа по дефинитивното оформуванье е лишена од своjа активност. Но, сепак, се 
допушта дека во младите клетки, каде што цитоплазмата се уште е во тесни врски (со 
вметнуванье на своите честички мегу структурата на sидот), постои извесно учество во 
метаболитичките процеси.

Во наjраните етапи од своето образувайте, клеточниот sид се формира

како една преграда, т.н. фрагмопласт. Таа настанува тогаш кога задебелуваньата на делбеното 
вретено, споjуваjки се мегусебно, образуваат нова преградна  
мембрана коjа со своите краишта допира до старите делови на постоjниот
клеточен sид. По таков начин малината клетка се поделува на две клетки,
издвоени со преграда. Оваа преграда е изградена од пектински материи со
аморфна градба. Нешто подоцна, од секоjа страна на преградата, новите
клетки започнуваат интензивно да акумулираат материи кои се сложуваат
покраj пектинската преграда. Новите слоеви се од хемицелулоза или целуло
за, кои сложуваjки се на одреден начин, го изградуваат клеточниот sид и на
страната до пектинската преграда.

.

Во текот на растението на клетката, клеточниот sид го следи порастот на 

протопластот. Таквата клетка добива во волумен, а воедно расте и клеточниот sид во 
површината. Тоа обилно станува со вметнуванье нови гра-дежни молекули в сред 
постовите, со што клеткиниот sид расте во површина. Ова растенье е наречено 
интусусцепциjа. Кога клетката ке го постигне своjот дефинитивен волумен, во некои 
клетки започнува дебелейте на клеточниот sид. Со тоа тоj зацврснува, а често многу 
добива и во дебелина. Тоа се постигнува со нанесуванье цели нови слоеви до веке 
постовите, без да се нарушуваат првобитните размери на површината на клетката. 
Ова насло-jуванье на материите во клеточниот sид всушност е нарастуванье во 
дебелина и е наречено апозициjа. Тоа може да се врши континуирано, под делата 
клеточна обвивка или на одредени места, додека другите остануваат во прво-битна 
состоjба. Цврстината на клеточниот sид пред се е резултат на апозици-ското 
нарастуванье, а таму каде што клетките немаат апозициски процеси цврстината на 
клеточниот sид се постигнува со тургорна состоjба на протопластот. Наслоjуваньето на 
материите во апозициското нарастуванье може да заземе големи размери, сведуваjки 
го луменот до мал процент или пукнатин-ка. Во овоj процес обично се истрошува 
целиот протопласт за синтеза на градивни материи, така што во дефинитивна 
состоjба таквите клетки се по правило без протопласт и мртви. Овие клетки се со 
одредено значение за животот на организмот. Обично, тие извршуваат некоjа од 
функциите коишто не би можеле да ja

извршат живите клетки.

Морфологиjа на клеточниот sид

 се менува во зависност од возраста на клетката 

3

и од видот на физиолошката функциjа. Првобитната преграда ко-jашто се образува 
мегу двете новосоздадени клетки, по завршните процеси на делбата на jадрото се вика 
средна ламела. Отпрвин, таа се jавува како течен, пивтиест слоj, изграден од т.н. 
пектинати. Од двете страни на средната ламела, во почетните процеси на 
образуването на сестринските клетки се акумулираат градежни материали, се 
додека се изгради слоj значително подебел од средната ламела. Тоа е примарниот 
клеточен sид. Тоj наjчесто е изграден од целулоза или хемицелулоза, чии молекули 
се соединети со молекулите на пектинските материи. Всушност, примарниот 
клеточен sид никогаш не може да биде изграден од 100% целулоза; тоj содржи и 
други материи, мегу кои е пектински. Примарниот клеточен зид има сво]а структура во 
коjа целулозните молекули се распоредени на одреден начин. Со тоа се постигнува 
еластичност и пропустливост, што е од несомнено значение за животот на клетката. 
Во зависност од функщуата на клетката, примарниот клеточен sид е различно дебел, 
односно може да биде сосема тенок или пак многу дебел. Отпрвин, клеточниот sид е 
во тесен контакт со цитоплазмата, коjа внесуваjки нови градежни молекули во 
неговата структура придонесува за површински нарастуваньа.

Во одделни случаи со натамошното растение на цитоплазмата и целата клетка, 

под примарниот клеточен sид се акумулираат нови количества гра-дежен материал - 
наjчесто молекули на целулоза. Ова акумулирайте станува во вид на целосно или 
испрекинато наслоjуванье, под веке оформената при-

марна клеточна обвивка. Со наслоjуваньето на се понови количества целулоза се образува нов 
клеточен sид, поставен непосредно под примарниот. Тoj е наречен секундарен клеточен sид, 
а наjчесто се состои од целулоза или смеса од различни количества целулоза и 
хемицелудоза. Доколку како дополнителен градежен материал се jави материал лигнин, 
своjствата на секундарниот клеточен sид можат да бидат променети целосно. Инаку, 
целулозниот секундарен клеточен sид се одликува со сложеност, а понекогаш и неедно-
родност во структурата, а тоа е резултат на наслоjуваньето на повеке слоеви, мегу кои се 
jавуваат физички и хемиски разлики. По правило, секундарниот клеточен sид се jавува по 
престанокот на површинското нарастуванье на примарниот клеточен sид и по 
постигнуваньето на дефинитивниот пораст и конечната големина. Според тоа секундарниот 
клеточен sид, не деjствува врз вкупната големина на клетката. Секундарниот клеточен sид 
треба да се сфати како дополнителен слоj без  коj може да опстане една физиолошки 
активна клетка, но коj е многу важен во клетките со механичка, спроводна и заштитна функциjа. 
Клетките коишто образуваат секундарен клеточен sид, во дефинитивната состоjба можат да 
бидат без протопласт, со празни лумени. Такви се трахеите, трахеидите, некои механички 
влакна и некои други клетки кои пред се извршуваат заштита на растението (плутени клетки). 
Со други зборови, секундарниот клеточен sид се jавува во високоспециjализираните клетки 
кои претрпуваат неповратни промени во процесите на своjот развиток. Покраj овие, постоjат 
клетки со секундарен клеточен sид и протопласт со целосна активност (сл. 32 )

Пори.

 Секундарниот клеточен sид се карактеризира со нездебелени места или 

простори во коишто не се врши наслозjванье на материите. Овие

простори се разликуваат еден од друг по свежата големина и по начинот на 

образуванье и по структурата, додека нивната функциja се сведува на овоз-
можуванье контакт мегу допрените една до друга клетка. Овие незадебелени места по 
клеточниот яид се наречени пори. Тие се карактеристични за секун-дарниот клеточен 
sид, а по начинот на развитокот се разликуваат од слични отвори на примарниот 
клеточен sид. На примарниот клеточен sид порите се ситни и мали, бидеjки 

4

клеточната обвивка е тенка и нежна. Во клетките со оформен секундарен клеточен 
sид се разликуваат главно два вида пори: прости и сложени (обвиени). Суштествената 
разлика мегу овие два вида пори се состои во тоа што внатрешниот дел на 
секундарниот sид како свод jа наткри-лува основата на сложената пора. Во проекциjа, 
излезниот дел на пората има изглед на мал круг, коj се наога во средината на поголем 
круг, а ja

претставува основата или отворот на пората. Градбата и структурата на 

сложените пори може да биде компликувана, посебно на оние клетки кои извршуваат 
спровод-на функциjа (трахеи и трахеиди). На ваквите сложени пори се разликува 
задебелуванъе на средишниот дел, наречен торус, над коj се надвиваат незадебелени 
делови, наречени маргинални зони. Торусот е изграден од еластична и подвижна 
мембрана, коjа по потреба се отвора или се затвора. На таков начин се олеснува 
приливот на материите (вода и неоргански материи), односно се попречува нивното 
излегуванье. При простите пори, ширината на влезниот дел одговара на излезниот, 
така што во проекциja се во вид на мало кругче. Надолжно, тие се како обични 
каналчиньа Простите пори се карактеристични за паренхимските клетки, како и за 
некои клетки со силно наслоени секундарни sидови (т.н. склереиди). Во нив, порите 
можат да придобиjат вид на разгранети каналчиньа со различна ширина.

Порите, по правило, ги има истовремено и во иста висина од двете страни на 

клеточниот sид на допрените клетки. Таквите пори претставуваат парови пори, а по 
структура обично се еднакви. Понекогаш, на сложената пора од едната клетка 
одговара на иста висина проста пора од другата клетка Тоа обично е во клетки кои 
извршуваат различна функциjа, на пример парен-химска клетка и трахеа, односно 
трахеида.

Порите, дури и во една клетка се распоредени на различно растоjание, а можат 

да бидат и различни по структура. Поjавата на видот пори многу зависи и од местото 
на клетката спрема другите клетки. На пример, сложените пори ке се развиат кон 
страната на коjа се сместени спроводниците, а простите се образуваат на страната 
кон паренхимските клетки .

Хемиски состав на клеточниот sид

. Наjраспространетата матерна коjато jа 

изградува клеточниот sид е целулозата Оваа материка името го добила од 
латинскиот збор целула-клетка Во клеточниот sид, целулозата се сретнува заедно со 
други материи, наjчесто од групата сложени jаглероди, каква што е и самата целулоза 
Покраj целулозата, од jаглеродите се присутни хемицелулозата и пектинските материи. 
Во клеточниот sид, на многу клетки се сретнуваат липидни материи: кутин, суберин, 
восоци. Особено богати со овие материи се клеточните sидови, на клетките коишто 
се периферно сме-стените наорганизмот. Во клеточниот sид, освен овие материи, се 
сретнуваат

5